O energii elektrycznej rzadko kiedy myśli się jak o towarze, który podobnie jak inne produkty, podlega m.in. procesowi produkcji, dystrybucji czy sprzedaży. W rzeczywistości energia, choć nie namacalna, jest niczym innym jak przedmiotem handlu, który funkcjonuje na konkurencyjnym rynku. Zanim trafi do odbiorcy końcowego musi przecież zostać wyprodukowana, wyceniona, a także zaoferowana do sprzedaży. Warto zatem porównywać jej ceny.
Aby wyprodukowana energia mogła trafić do końcowego odbiorcy, musi przejść złożony proces. Podczas jego etapów włączeni do niego zostaną nie tylko operatorzy systemów sieciowych i podmioty, które zamierzają kupić energię, ale również pośrednicy. To właśnie oni sprawiają, że możliwe jest zaspokojenie potrzeb elektroenergetycznych zarówno osób prywatnych, jak i firm. W procesie tym bierze udział kilku uczestników. Zaliczyć można do nich wytwórców energii, operatorów systemów przesyłowych i dystrybucyjnych, a także sprzedawców energii.
Kto wytwarza energię elektryczną w Polsce?
Polski rynek energetyczny jest zróżnicowany. W praktyce oznacza to, że energię produkują zarówno małe gospodarstwa domowe, jak również duże elektrownie. Nie da się jednak ukryć, że polska energetyka opiera się w głównej mierze na elektrowniach systemowych (zawodowych), w których to energia elektryczna wytwarzana jest ze spalania węgla brunatnego i węgla kamiennego. Tego typu elektrownie odpowiadają za produkcję ok. 75% całości energii zużywanej w kraju, przy czym zdecydowanie przoduje węgiel kamienny (blisko 50%). Zaraz za elektrowniami systemowymi plasują się elektrociepłownie. Na końcu znajdują się zaś elektrownie pozyskujące energię z odnawialnych źródeł. Prym pod tym względem wiodą w Polsce zwłaszcza instalacje wiatrowe, które wytwarzają 9% całości zużywanej energii. Obecnie to właśnie elektrownie bazujące na OZE są najbardziej dofinansowywane. Wiele wskazuje na to, że będziemy obserwować ich dynamiczny rozwój. Eksperci z instytutu Wise Europa w raporcie „Megatrendy. Od akceptacji do działań” szacują, że w 2025 roku pozyskanie energii z OZE w Polsce ma być tańsze aniżeli z węgla.
Dystrybucja i handel energią elektryczną
Warto wiedzieć, że energia elektryczna może zostać przetransportowana do odbiorcy końcowego przy wykorzystaniu dwóch rodzajów sieci. Linie wysokiego napięcia o mocy 220 i 400 kV służą Operatorom Systemu Przesyłowego, którzy to przesyłają energię od jej wytwórców. Operatorzy Systemu Dystrybucyjnego dystrybuują ją zaś liniami o napięciu wynoszącym od 230 kV do 110 kV do odbiorców końcowych. Co ważne, nabywcy energii mogą wybrać sprzedawcę prądu (chociażby poprzez porównanie stawek energii), nie mogą jednak wybrać jej operatora. Wynika to z faktu, że dystrybutorzy posiadają monopol na danym terenie.
Jak jednak właściwie odbywa się handel energii w Polsce? Opiera się na kilku segmentach, z czego podstawowy stanowi tzw. segment kontraktowy. Co to właściwie oznacza? Na rynku kontraktowym sprzedaż przyjmuje formę dwustronnych kontraktów. Zawierane są one między wytwórcą energii a firmą, która sprzedaje następnie prąd do odbiorców końcowych. Co ciekawe, to aż 40% wszystkich zawieranych umów.
Drugi segment to handel na Towarowej Giełdzie Energii. Ceny transakcyjne wyznaczane są w oparciu o analizę zgłaszanych zleceń sprzedaży i cenę zakupu energii elektrycznej. Ostateczna wartość to tzw. cena równowagi.
Trzeci i ostatni segment handlu energią elektryczną w Polsce stanowi rynek techniczny. W dosłownym rozumieniu nie stanowi on miejsca handlu energią. Niemniej jego funkcjonowanie ma duże znaczenie, ponieważ bilansuje on różnice, które mogą powstawać między dokonywanymi transakcjami, a realnym zapotrzebowaniem na energię.
Taryfy energii elektrycznej w Polsce
Z punktu widzenia końcowego odbiorcy wybór taryfy energii elektrycznej będzie miał kluczowe znaczenie. Przekłada się on bowiem na wysokość rachunków za energię. W Polsce funkcjonuje kilka grup taryfowych, które przeznaczone są dla różnych odbiorców. Są to:
- taryfa G – dedykowana gospodarstwom domowym,
- taryfa A – przeznaczona dla odbiorców zasilanych z sieci wysokiego napięcia,
- taryfa B – skierowana do odbiorców zasilanych z sieci średniego napięcia,
- taryfa C – skorzystać z niej powinni odbiorcy zasilani z sieci niskiego napięcia, z wyłączeniem gospodarstw domowych, czyli np. małe firmy,
- taryfa R – dedykowana odbiorcom rozliczanym za zasadzie ryczałtu.
Warto w tym miejscu nadmienić, że uwolnienie rynku energii elektrycznej, które miało miejsce w 2017 roku, przyczyniło się do spadku cen. Wynika to z możliwości samodzielnego wyboru sprzedawcy energii. Należy jednak mieć na uwadze, że wiąże się to z koniecznością zawarcia dwóch oddzielnych umów (a tym samym opłacenia dwóch faktur): umowy na sprzedaż energii, a także umowy na jej dystrybucję. Odbiorcy, którzy nie zdecydują się skorzystać z wyboru sprzedawcy bądź podpiszą umowę ze sprzedawcą współpracującym z dystrybutorem (np. innogy Polska S.A.), otrzymają umowę kompleksową, a co za tym idzie, jedną fakturę zawierającą opłatę zarówno za sprzedaż, jak i dystrybucję energii. Warto mieć także na uwadze, że wybór sprzedawcy energii nie jest dokonywany raz na zawsze. Istnieje możliwość jego zmiany. Proces ten jest darmowy i trwa ok. 30 dni.
Jakie zmiany czekają polski rynek energetyczny?
O najważniejszej zmianie nieco już powiedzieliśmy. Mowa oczywiście o inwestycjach w odnawialne źródła energii. Wynikają one z rosnącego zapotrzebowania na energię i jednocześnie konieczności ograniczenia emisji dwutlenku węgla, która ma fatalne skutki dla środowiska. Zauważalny będzie nie tylko rozwój elektrowni wiatrowych, ale i fotowoltaiki, wykorzystania pomp ciepła czy biomasy. Wśród innych trendów wspomnieć należy również o mikrosieciach oraz magazynowaniu energii.