Fundacje należące do grupy organizacji pozarządowych zaczęły w ostatnich latach pełnić istotną rolę społeczną i zyskiwać coraz szersze poparcie społeczeństwa. Według danych z roku 2012 liczba fundacji w Polsce przekroczyła 12 000 i można oczekiwać, że w kolejnych latach nadal będzie rosła. Powodem tego są potrzeby finansowe, których państwo nie jest w stanie w całości zaspokoić z własnego budżetu i które dotyczą: opieki zdrowotnej, pomocy społecznej, nauki, gospodarki, kultury i sztuki, sportu czy też ochrony środowiska. Podstawą działania każdej fundacji jest kapitał o konkretnym przeznaczeniu, czyli pieniądze, które fundacja może pozyskiwać w różny sposób, między innymi za pomocą wspomnianego już 1% podatku.
Podstawy prawne i ogólne zasady działania fundacji
Kwestię zakładania i funkcjonowania fundacji opisuje i reguluje Ustawa o fundacjach z dnia 6 kwietnia 1984r. Może być ona założona przez osobę prawną lub fizyczną w formie aktu fundacyjnego jako oświadczenie złożone przed notariuszem. Akt założycielski powinien określać cel fundacji, jej majątek oraz statut. Po rejestracji fundacji w Krajowym Rejestrze Sądowym, fundacja zyskuje osobowość prawną. Fundacje mogą zatrudniać pracowników, a także prowadzić działalność gospodarczą, przy czym działalność ta powinna mieć charakter pomocniczy do głównego celu fundacji. Obowiązkiem każdej fundacji jest coroczne składanie sprawozdania z działalności na ręce ministra określonego zgodnie z celem funkcjonowania fundacji oraz udostępnienie go do publicznej wiadomości. Fundacje muszą prowadzić pełną księgowość, jednak są zwolnione z podatku w obszarze działalności statutowej. Fundacja, która uzyskała status organizacji pożytku publicznego, ma szereg dodatkowych uprawnień. Może ona między innymi korzystać ze środków publicznych, otrzymywać 1% podatku od podatników, mieć liczne zwolnienia podatkowe (z podatku dochodowego, od nieruchomości, czynności cywilnoprawnych itp.), a także korzystać z wolontariuszy.
Najważniejsze sposoby finansowania celu fundacji
Zgodnie z przepisami, fundacja musi mieć określony cel działalności, którego realizacja uwarunkowana jest posiadaniem funduszy. Większość fundacji na realizację swoich statutowych celów pozyskuje środki w podobny sposób, czyli:
– z funduszu założycielskiego,
– z kapitału żelaznego,
– z darowizn, spadków i nawiązek sądowych,
– z działalności gospodarczej,
– ze zbiórek publicznych.
Fundusz założycielski stanowi zazwyczaj pewne zabezpieczenie działalności fundacji i jest istotny zwłaszcza na początku jej istnienia. Dużo większą rolę pełni tzw. kapitał żelazny, czyli środki przeznaczone do zapewnienia fundacji długoterminowego źródła finansowania, niezależnie od doraźnie pozyskiwanych funduszy. Jego istotną cechą jest nienaruszalność i pomnażanie poprzez inwestycje np. w papiery wartościowe, obligacje, czy lokaty bankowe.
Oczywiście kapitał żelazny nie zawsze jest wystarczający na realizację celów statutowych, dlatego też popularną formą pozyskiwania środków przez fundacje są wszelkie darowizny, spadki oraz zapisy. Do źródeł finansowania fundacji należy także zaliczyć nawiązki sądowe, czyli kwoty pieniężne zasądzone przez sąd w sprawach dotyczących przestępstw przeciwko życiu i zdrowiu np. w przypadku przestępstw drogowych. W większości przypadków nawiązki sądowe są przekazywane do Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, a potem rozdzielane między konkretne organizacje.
Zbiórki publiczne to kolejny sposób gromadzenia pieniędzy przez fundację. Mogą one dotyczyć także rzeczy i przybierać różne formy: kwesty ulicznej lub sprzedaży symbolicznych cegiełek. Ich istotą jest z góry określony cel, zaś jej organizacja wymaga wcześniejszego ogłoszenia na Portalu Zbiórek Publicznych.
Fundacje prowadzące działalność gospodarczą mają obowiązek przekazywania wypracowanych zysków na swoją działalność statutową.
Dodatkowe źródła finansowania dla organizacji pożytku publicznego
Fundacje będące organizacjami pożytku publicznego, w odróżnieniu od pozostałych fundacji mogą ubiegać się o dotacje (najczęściej w postaci grantów) do administracji publicznej, samorządów, krajowych i zagranicznych organizacji pozarządowych czy do Unii Europejskiej. Tylko dla takich fundacji zarezerwowany jest także 1% podatku od podatników, który jest przekazywany przez urzędy skarbowe na podstawie informacji zawartych w deklaracjach podatkowych. Lista organizacji, które mogą ubiegać się o taką formę wsparcia jest zamieszczona na stronie internetowej pozytek.gov.pl